ΜΑΤΙΕΣ ΣΤΑ ΒΑΛΚΑΝΙΑ

Την περιπλάνησή του στο πολύμορφο, σύνθετο και, ακριβώς γι’ αυτό, συναρπαστικό τοπίο των Βαλκανίων, συνεχίζει για 14^η χρονιά το τμήμα Ματιές στα Βαλκάνια μέσα από μια επιλογή των σημαντικότερων βαλκανικών ταινιών της φετινής παραγωγής. Από το 1994, που θεσπίστηκε ως ξεχωριστή ενότητα του Φεστιβάλ Κινηματογράφου Θεσσαλονίκης, έως σήμερα, το πρόγραμμα αυτό συνάδει απόλυτα με την πολιτική του Φεστιβάλ για την προώθηση του βαλκανικού σινεμά στη διεθνή αγορά και τη διεύρυνση των δυνατοτήτων συνεργασίας των κινηματογραφικών δυνάμεων της ευρύτερης περιοχής.

Όπως σημειώνει χαρακτηριστικά η διευθύντρια του Φεστιβάλ Κινηματογράφου Θεσσαλονίκης, Δέσποινα Μουζάκη, «την πολιτική αυτή, κάνουν πράξη, πρωτοβουλίες όπως αυτές του, καταξιωμένου πλέον, ταμείου ανάπτυξης σεναρίων Balkan Fund ή του Balkan Works in Progress που αποτελούν πόλο έλξης αγοραστών, διανομέων και προγραμματιστών φεστιβάλ από όλον τον κόσμο, καθώς τους δίνουν την πολύτιμη ευκαιρία να ανακαλύψουν πρώτοι, πρότζεκτ από την ευρύτερη περιοχή της Βαλκανικής».

Πρωταρχικός, ωστόσο, στόχος του τμήματος ήταν και παραμένει η δημιουργία μιας γέφυρας επικοινωνίας ανάμεσα στους κινηματογραφιστές της χερσονήσου και το διεθνές κοινό. Μιας γέφυρας που με τον καιρό αποκτά ολοένα και πιο γερά θεμέλια, έχοντας ήδη βοηθήσει ενεργά στο όψιμο πέρασμα του βαλκανικού κινηματογράφου από την ανωνυμία και το παρασκήνιο, στο προσκήνιο του ευρωπαϊκού σινεμά.

Χαρακτηριστικό παράδειγμα αυτής της πορείας αποτελεί, αναμφισβήτητα, η εθνική κινηματογραφία της Ρουμανίας που τα τελευταία χρόνια, και με αποκορύφωμα τον πρόσφατο Χρυσό Φοίνικα των Κανών, έχει κάνει ιδιαιτέρως αισθητή την παρουσία της στο ευρωπαϊκό κινηματογραφικό γίγνεσθαι. Φέτος, στο κεντρικό τους αφιέρωμα – που θα συνοδεύεται από ειδική έκδοση την οποία επιλεμείται ο υπεύθυνος του τμήματος Δημήτρης Κερκινός - οι Ματιές στα Βαλκάνια φωτίζουν το έργο ενός ξεχωριστού Ρουμάνου σκηνοθέτη, του Νάε Κάρανφιλ. Γνώριμος του Φεστιβάλ από το 2002, όταν συμμετείχε στην 43^η διοργάνωση με την ταινία του Φιλανθρωπία, ο 47χρονος Κάρανφιλ βρίσκεται στο μεταίχμιο της παλαιότερης γενιάς και του «νέου κύματος» του ρουμάνικου κινηματογράφου των τελευταίων ετών. Πολυσχιδής και πολυπράγμων – όταν δεν «συνθέτει» εικόνες πίσω από την κάμερα, συνθέτει μουσική, παίζει πιάνο και τραγουδά – χαίρει της καθολικής εκτίμησης τόσο των συναδέλφων του και του κοινού, όσο και των κριτικών, με πολλούς από αυτούς να τον θεωρούν ως τον σημαντικότερο εκπρόσωπο του ρουμάνικου σινεμά για τη δεκαετία του ’90. Το αφηγηματικό του στιλ, διαφορετικό από τον ντοκιμενταρίστικο μινιμαλισμό που διακρίνει το νέο κύμα των νέων ρουμάνων σκηνοθετών, χαρακτηρίζεται από οξύνοια και εξαιρετική αίσθηση του χιούμορ, η οποία θίγει, με τον πιο εύγλωττο τρόπο, φλέγοντα κοινωνικά ζητήματα. Ενδεικτική είναι η ταινία του E pericoloso sporgersi (1993), στην οποία αντιμετωπίζει την εποχή του κομμουνισμού στην Ρουμανία, αλλά και η κωμωδία δρόμου Asphalt Tango (1996) με πρωταγωνίστρια την Σαρλότ Ράμπλινγκ. Στο αφιέρωμα θα προβληθεί και η τελευταία δουλειά του, με τίτλο The rest is silence (2007), η ακριβότερη παραγωγή στην ιστορία του ρουμανικού κινηματογράφου. Πρόκειται για μια ταινία εποχής, βασισμένη σε αληθινά γεγονότα, που αναπλάθει το κλίμα της Ρουμανίας των αρχών του 20^ου αιώνα, με αφορμή τα γυρίσματα της πρώτης ταινίας μυθοπλασίας που γυρίστηκε στην χώρα το 1911.

«Παρών», παρά την αδόκητη απουσία του, θα δηλώσει στις φετινές Ματιές στα Βαλκάνια, ένας ακόμη εκπρόσωπος του ρουμάνικου σινεμά: ο Cristian Nemescu. Το California Dreaming (το οποίο συμμετείχε στο εργαστήρι του Balkan Fund to 2004, αλλά και στο παρθενικό Balkan Works in Progress), ελπιδοφόρο ντεμπούτο και συνάμα κύκνειο άσμα του αδικοχαμένου Cristian Nemescu, είναι ένα ιλαροτραγικό ταξίδι στην ρουμάνικη ιδιοσυγκρασία και ψυχοσύνθεση, που αποκαλύπτει έναν δημιουργό με πλεόνασμα ταλέντου. Το βαλκανικό σινεμά έχασε έναν σπουδαίο σκηνοθέτη και το Φεστιβάλ έναν αγαπημένο φίλο... Από τη Ρουμανία, έρχεται και η βραβευμένη σε πολλά διεθνή φεστιβάλ (όπως αυτά του Sundance και του Σαν Φρανσίσκο) ταινία μικρού μήκους A tube and a hat του Radu Jude. Η ταινία, ένα ιδιότυπο road movie, μικρό σε διάρκεια αλλά γενναιόδωρο σε συναισθήματα, μιλά για τη σπουδαιότητα των «μικρών» και «ασήμαντων» που συνήθως μας διαφεύγουν, μέσα από τη σχέση ενός επτάχρονου αγοριού με τον πατέρα του.

Οι σχέσεις ενός πατέρα με τον έφηβο γιο του βρίσκονται στο επίκεντρο και του γερμανοκροατικού Armin. Με πρόσχημα το casting μιας ταινίας, ο σκηνοθέτης Ognejen Svilicic, ο οποίος δηλώνει πως μισεί τα κλισέ των ταινιών εκείνων που επιμένουν να παρουσιάζουν μια «υπανάπτυκτη» βαλκανική χερσόνησο, έτσι όπως θέλει – ή έχει μάθει – να τη βλέπει η Δύση, μιλά με τον τρόπο του για τον πόλεμο και τα αδιέξοδα που κληροδότησε... Στο Trap από τη Σερβία, τα αδιέξοδα αυτά παίρνουν τη μορφή μιας ηθικής και υπαρξιακής ερήμου. Η ταινία, ένα ωμό και ρεαλιστικό ψυχόδραμα με στοιχεία νουάρ, μπορεί, σύμφωνα με τον σκηνοθέτη της Srdjan Golubovic, να ιδωθεί ως μια σύγχρονη, βαλκανική εκδοχή του Έγκλημα και Τιμωρία. Όπως και στην προηγούμενή του ταινία Κινούμενος στόχος ( βραβείο κοινού Καλύτερης Ξένης Ταινίας και βραβείο Πρώτου Ανδρικού Ρόλου στο 42^ο ΦΚΘ), ο Golubovic σχολιάζει την πτώση των ηθικών αξιών στη σύγχρονη σερβική κοινωνία, υποστηρίζοντας πως «έξι χρόνια μετά την πτώση του Μιλόσεβιτς, παραμένει εξίσου μισαλλόδοξη και εγωιστική».

Πιο οικουμενικό είναι το σχόλιο που επιχειρεί ο Semih Kaplanoglu στο Egg, το πρώτο μέρος μιας τριλογίας με θέμα το φορτίο και τον πόνο του χρόνου που περνά. Mε εμφανείς επιρροές από τον Μπρεσόν, τον Ταρκόφσκι και τον Όζου, o Τούρκος σκηνοθέτης, που φιλοξενείται για τρίτη φορά από τις Ματιές στα Βαλκάνια, δηλώνει πως ο κινηματογράφος είναι μια καθαρά μεταφυσική και φιλοσοφική υπόθεση... Στον αντίποδα μιας τέτοιας θεώρησης οι συμπατριώτες του Sirri Sureyya Onder και Muharrem Gulmez, στην πρώτη τους σκηνοθετική δουλειά με τίτλο International, μιλούν με καθαρά σκωπτική διάθεση για το στρατιωτικό πραξικόπημα του ’80, αναδεικνύοντας με τον καλύτερο τρόπο την τραγική ειρωνεία των γεγονότων της περιόδου.

Από την Τουρκία όμως - τουλάχιστον κατά το ήμισυ καθώς πρόκειται για γερμανοτουρκική συμπαραγωγή - προέρχεται και η ταινία που θα ανοίξει το φετινό πρόγραμμα του τμήματος. «Αν το Head on ήταν μια ταινία για την αγάπη, τότε το The edge of heaven είναι μια ταινία για τον θάνατο, υπό την έννοια πως κάθε θάνατος είναι και μια γέννηση – και τα δύο ανοίγουν πόρτες σε άλλες διαστάσεις», λεει ο Fatih Akin για το τελευταίο του πόνημα που απέσπασε το βραβείο Σεναρίου καθώς και το Οικουμενικό Βραβείο της Κριτικής Επιτροπής στο Φεστιβάλ των Κανών. Ο Akin, ένας ακόμα καλός φίλος του Φεστιβάλ, θα παραβρεθεί στην 48^η διοργάνωσή του, ενώ υπόσχεται να περάσει γι ακόμη μια φορά πίσω από τα μουσικά πλατό για ένα... encore στο - προ διετίας - ξέφρενο πάρτι στην Αποθήκη Γ’ με αφορμή το Crossing the Bridge. Ελπίζουμε να κρατήσει την υπόσχεσή του... Η Αποθήκη ΄Γ θα πλημμυρίσει από βαλκανικούς ήχους και με την συναυλία που θα δώσει ο Κροάτης ηθοποιός Rade Serbedzija (πρωταγωνιστής της ταινίας Fugitive pieces του Τζέρεμι Ποντέσουα, μιας ελληνοκαναδικής παραγωγής που θα συμπεριληφθεί στις Ειδικές Προβολές) με την μπάντα του.

Εκτός από τις ταινίες από την Τουρκία, τη Ρουμανία, την Κροατία και τη Σερβία, το τμήμα Ματιές στα Βαλκάνια θα περιλαμβάνει, όπως κάθε χρόνο και ταινίες από τις υπόλοιπες χώρες της Βαλκανικής. Να σημειώσουμε, τέλος, πως για τρίτη συνεχή χρονιά, το κοινό θα αναδείξει και θα βραβεύσει την καλύτερη ταινία του τμήματος Ματιές στα Βαλκάνια. Το βραβείο συνοδεύεται από χρηματικό έπαθλο δυο χιλιάδων ευρώ.